S. Guraziu – Ars Poetica, 2015
| – – – (fragm. nga “Orfaniadë e pafajësisë… pa ninula, pa asgjë!” – S. Guraziu)
…Ky lloj taborrizimi bifacial i njohurive (si dy faqe të një medaljoni) sipas meje është në rrugën e duhur, sikur ka rënë në binarët e vet. Mirëpo realisht vetëm në dukje, pasi në fakt asgjë s’ka lëvizur që nga lashtësia, njësoj ishte, krijohet përshtypja se “binarizimi” ishte dhe ngeli kryekëput analogjia e vetë “dualizmit” kozmik.
Dhe mrekullia më e çuditshme (ose dhe asfare e “çuditshme”), jo vetëm baraspesha e gjithë kozmosit mbahet dhe është rezultat i kundërshtive, jo vetëm dijet njerëzore, jo vetëm natyra e njeriut si qenie intelektuale, por sikur i gjithë kozmosi vazhdon me ato veset e veta “dualiste”, sikur i gjithë kozmosi amshueshëm në një valle misterioze të kundërshtive filozofike. Janë gjëra që gjatë rrugëtimit shekullor na i dëshmoi dhe vetë shkenca. Të njëjtin “dualizëm” e patën gjetur filozofët që nga Demokriti, Platoni, Aristoteli etj. Për nja dymijë vjet bota e dijeve qe ndarë në dysh. Pastaj “dualizmin” e gjetëm në nivel molekular, në atë atomik, nuklear… dhe shih, të njëjtin madje e gjetëm dhe në nën-universin kuantik, në pashallëkun e thellësisë së “hadronikave”!
Vallë a nuk na dëshmohet e njëjta dhe me “Agoren” pikturale të Rafaelit. Me një pikturë-mural të vetëm na dëshmohet e vërteta e mijëvjeçarëve. Afresku i tij “Shkolla e Athinës” i paraqet filozofët, poetët e dijetarët e njohur grekë tek rrinë e kuvendojnë. Të gjithë më të mëdhenjtë dhe kryesoret janë aty prezent. “Shkolla…” ishte përzierje pikturale e stilit arkitektural të Romës me vlerat, filozofitë dhe njohuritë e qytetërimit grek (si djep i qytetërimit). Në rregull, por ka një përzierje të vogël, anise jorelevante, me disa elemente simpatike “rafaelike”, do thosha unë.
Arkitektura, interierët greke ishin pak më “ndryshe”, kuptohet se do nënkuptonin dhe detaje tjera, disa gjëra të grekëve thjesht ishin tejkaluar nga madhështia arkitekturale romake. Rafaeli kishte sa të duash ku të referohej, Roma kishte përplot monumentesh grandioze (të Romës Perandorake). Derisa tematika ose linjat kryesore tematike mund t’i jenë sugjeruar (psh. nga punëdhënësi, dmth. nga vetë Papa, pasi Rafaeli ishte mjaft i ri, nuk dihet sa i njihte mësimet e gjithë asaj turme filozofësh), megjithatë kishte mjaft liri për improvizime e për t’bërë eksperimente.
Një detaj i vogël, si dëshmi e improvizimeve personale, është se ai madje e pati futur dhe veten aty në afresk, fytyrën e vet rinore midis xhufurrakëve, midis filozofëve të famshëm. Detaj simpatik, dhe mund ta interpretojmë sipas qejfit e dëshirës, por dorën në zemër, aq e “nevojshme” fytyra e tij dhe s’ishte aty : )
Një detaj tjetër po aq “simpatik” është se, derisa merrej me afreskun e vet, jo shumë larg tij dhe vetë Mikelanxhelo ankohej për “dhimbje të qafës”. Pra në të njëjtën kohë, disa metra tutje në C. Sistina, kryemjeshtri… babaxhani Mikelanxhelo po merrej me tavanin, me gjenialitetin, me maestro-mjeshtrinë e vet. Si duket Rafaeli i bënte shpesh vizita, gjoja për t’ndërruar ndonjë llaf, për t’ia çuar ca kumbulla, a ndonjë shtalb të pjekur. Mirëpo tinëz, ashtu vjedhurazi e rrëshqitshëm ishte dhe një nxënës i devotshëm, si duket ngapakëz i “vidhte” detajet e sekretet brushave të Maestros.
Në pjesën më frontale të afreskut “Shkolla e Athinës” shihet një figurë ulur, e cila figurë qe shtuar më vonë nga Rafaeli, ajo figurë është askush tjetër por vetë Mikelanxhelo. Rafaeli thjesht e pati futur mikun e vet Mikelanxhelon aty në afresk (tekefundit si fytyrë-huazim për Heraklitin).
Shih pra, veten po, Mikelanxhelon po… madje dhe Da Vinçin. Asnjëri prej tyre s’ishte “filozof”… gjithë miqtë, por dhe veten e ka futur midis filozofëve : ) Da Vinçi, ose fytyra e tij dmth. i qe “huazuar” pikërisht figurës së Platonit.
Gjithsesi, nëse i harrojmë improvizimet dhe detajet simpatike të Rafaelit, afresku “Shkolla e Athinës” mëtonte përshkrimin e së vërtetës racionale, dmth. filozofinë (njohuritë e deriatëhershme), kërkimin racional për të vërtetën. Në qendër e shohim Platonin dhe Aristotelin (i dyti ishte nxënësi i të parit), Platoni ishte i njohur për idenë se bota siç e përceptojmë s’është e vërteta finale, ekziston diç më thellë që bazohet në ligjet e matematikës së kulluar; më thellë në thelb të gjërave është dimensioni ose bota ideale, më e “vërtetë” sesa bota e përditshme që e shohim.
Ndërkaq Aristoteli besonte në të dukshmen, në të prekshmen, në faktin fizik. Ndasia “filozofike” mes dy figurave të filozofisë antike (mes mësuesit dhe nxënësit) madje na bëhet e qartë dhe përmes ngjyrave të rrobave, Platoni është paraqitur me të kuqen dhe të purpurtën, e kuqja si simbol na “flet” për elementin e zjarrit ndërsa e dyta i referohet eterit (ajrit). Sipas mitologjisë greke, shtresa e sipërme e ajrit (eteri) ishte fryma, frymëmarrja e perëndive (në krahasim me ajrin “normal”, që e thithte njeriu i vdekshëm). Sipas grekëve, eteri ishte substanca nga e cila formohej drita, ishte shpirti i botës etj. Pra ngjyrësia e rrobave platonike simbolizon dy elementet e lehta, pa “peshë”.
Nga ana tjetër Aristoteli me blunë dhe me bojë-kafenë, e që të cilat janë ngjyrat e ujit dhe respektivisht ngjyra e tokës, na sugjerohet për dy elementet që kanë peshë, gravitet.
Gjithsesi, në afresk, mësimet filozofike të tyre shenjohen dhe me simbole të tjera, bie fjala me retoriken gjestikulative (gjesti i Platonit ndoshta më së shumti hetohet ose bie në sy). Po ashtu librat që ata mbajnë referojnë “kundërshtinë” filozofike. Librat e tyre vetvetiu i përfaqësojnë filozofitë e kundërta (paçka se libri i Platonit… materia, trajtimi i sofistikuar platonik, thuhet se i pati udhëhequr shkencat matematikore për më shumë se një mijëvjeçar). Platoni me dorë vë në dukje qiellin, duke treguar lart, gjesti simbolizon filozofinë “eterike”, të paprekshme, spekulative, shpirtërore, të mbinatyrshme. Ndërsa Aristoteli e ka shtrir krahun përpara dhe vë në dukje tokën, gjesti i tij simbolizon “filozofinë” e së prekshmes, realitetin tokësor, njëmendësinë faktike si burim i të gjitha njohurive shkencore.
Mirëpo kundërshtia e tyre në fakt pati filluar që para Aristotelit, kundërshtia e tyre do ishte një lloj “vazhdimësie” e kundërshtisë. Që para tij, pikëpamja “materialiste” e Demokritit dhe ajo “idealiste” e Platonit sikur qenë përqafuar në dansin e kundërshtisë, për t’mos u ndarë kurrë. Edhe sot e kësaj dite pikëpamjet e tyre ngelën duke e grushtosur njëra-tjetrën. Materializmi dhe Idealizmi modern si “shtylla ideatike” të filozofisë e kanë zanafillën dmth. që nga koha e Demokritit dhe Platonit. Në arenën e filozofisë ndoshta eshtë ky dualizmi më i kulluar filozofik.
Bazamenti filozofik “materialistik” i Demokritit bazohej në supozimin se atomet janë të vetmet gjëra që vërtet ekzistojnë, se atomet janë të përjetshme. Të gjitha gjërat tjera të kësaj bote ekzistojnë vetëm për shkak se janë të përbëra nga atomet. Duke ndjekur këtë logjikë, atëherë pra dhe vetëdija e njeriut na qenka produkt i proceseve fizike në trurin e tij. Ai pati thënë “vetëm atomet dhe zbraztësia ekzistojnë, çdo gjë tjetër është opinion“. Mirëpo ideja e tij për “atomos” (diç e pandashme) qe braktisur sëpaku për nja 2000 vjet.
Ndërsa Platoni besonte se idetë janë thelbësore në krahasim me objektet (atomos). Filozofia e “idealizmit” të Platonit bazohej në supozimin se struktura bazë themelore e gjërave të kësaj bote nuk është atomi, por forma abstrakte mendore që i përcakton vetitë e një objekti. Për një kohë ashtu do ketë menduar dhe Aristoteli, nxënësi i tij. Derisa do t’ndërronte mendje, derisa të mendonte dhe për ide tjera, jo vetëm për ato të Platonit, derisa për Aristotelin e “prekshmja” materialistike do tingëllonte si ide më afër vërtetësisë.
Anise kohët e fundit, për çështjet strikt të filozofisë, mendoj se idealizmi platonik sikur prore e më shumë është duke e patur “dritën e gjelbër të saktësisë”. Sepse materializmi filozofik i Demokritit, i Darvinit, i Njutnit dhe i panumër shkencëtarëve, nuk ofron tutje mundësi për qartësimin e, bie fjala të hipotezës së “simulacionit”, apo të Vetëdijes së njeriut etj. Biocentrizmi po ashtu, mund të thuhet dmth. se shtyllën kryesore për “kasollën” e vet filozofike e ka huazuar nga koncepti i filozofisë platonike.
| – – – vijon – – –