Senad Guraziu – Ars Poetica, G 2018 (Art Digjital – (Vështrim eseistik, rreth artit digjital – përmirësuar pak, Prill 2024 – e rregullova pak, e përmirësova, nuk them se tani na qenka “përkryer”… por sadopak më mirë, sepse herëdokur vetë Louvre, Metropolitan etj. do e “ruajnë” këtë ese (jo vetëm sepse i kam përmendur), apo nëse megjithatë jo nga muzeumet… atëherë sëpaku me siguri do ruhet nga “wayback machine” : )
[ …dihet se Salon-et franceze të artit ishin diç si pararendje e muzeumeve moderne, siç janë Louvre, del Prado, Metropolitan, rrjeti britanik i muzeumeve Tate etj. Tani, në kohën tonë, video-lojërat e ekspozojnë artin digjital globalisht. Artistët digjitalë i ekspozojnë veprat dhe talentin e tyre për audiencat rinore të mbarë botës. (Teknikisht) ndryshe, por ndoshta dhe “njësoj”… siç e bënin dikur vit për vit artistët në Salon-in klasik të Parisit, atëbotë kur muzeumet ende ishin në “pelena” të organizimeve… ]
***
Si emër, video-lojë është thjesht një term i ashtuquajtur “porte-manteau”, term i krijuar duke i “ngjitur” 2 fjalë, 2 terma. Gjuha e ftohtë teknike s’na thotë diç më “tepër” se ç’ është një video-lojë (pasi realisht vetëm lojë është, me imazhe që lëvizin shpejtë si vizualizim – video, asgjë më shumë). Në vetvete, video-loja mund t’jetë një projekt i madh, jashtëzakonisht kompleks, të përfshijë ekipe të tëra artistësh për ta përfunduar. Video-loja mund t’ketë buxhet “astronomik”, njësoj si cilido film “blockbuster” i Hollivudit modern. Në kohën tonë, cilido film mund të filmohet si film, në të njëjtën kohë të zhvillohet dhe si video-lojë.
Fjalën si “shembull” e kam për 2 video-lojëra. Në rastin e “AC – Origins” dhe të “AC – Odyssey”, teknikisht fjala është dmth. për ca lojëra “më tepër” në treg – asgjë e jashtëzakonshme, lojërat dalin çdo ditë, ndoshta ka me mijëra sosh. Cilado prej tyre mund t’jetë një episodë e re, një vazhdim i një “aventure” të mëhershme, një edicion i ri, një version i ri, mund të ofrojë gëzim, kënaqësi, për ata që i pëlqejnë video-lojërat… etj.
Dhe tutje, komercialisht do t’thotë se mund të shiten me miliona kopje, të arrijnë në cilindo skaj të botës, t’ua kalojnë dhe vetë titujve të romaneve nga penat e shkrimtarëve të famshëm. Ndoshta sot më shumë “lexohet” një video-lojë se akëcili libër. Kjo do t’thotë se mund të vërtiten qindra miliona prej verdhushkash, e edhe miliarda. Sa i përket shitjeve ndoshta një video-lojë sot mund të shtyhet me cilindo projekt grandioz të Hollivudit.
S’ka madje as rëndësi, s’na duheshin këto. Ndoshta çfarë do ia vlente për t’përmendur do ishin: audienca globale, rrezja ekspozuese, “ekstensivja” ose shtrirja e audiencës, qasja, depërtimi, aksesi.
Sa u përket video-lojërave, Ubisoft është kompania e 3-të apo 4-të e botës për nga madhësia, kompani franceze që operon me disa studio zhvilluese gjithandej nëpër botë (47 studio aneskaj rruzullit – 16.000 të punësuar). Ekipeve të Ubisoft u qenë nevojitur 3 vite të tëra për realizimin e projektit “Assassins Creed – Odyssey”. Bëhet fjalë për qindra miliona investime.
Si përmbyllje e “intros” (rreth dy lojërave në fjalë), “ngjarja” shtjellohet në Egjiptin e lashtë, diku rreth fundit të periudhës Ptolemaike (49-47 pes.) dhe se merren me historitë sekrete-imagjinare të botës së lashtë reale. Tek “Odyssey” ngjarja shtjellohet në Greqinë e lashtë – mirëpo e dimë që Egjipti qe bërë i “Greqisë” me pushtimet e Aleksandrit të Madh, ishin grekët ata që e sundonin Egjiptin.
Ok, edhe kjo “cool”, por nga ana tjetër kujt i bëhet vonë nëse ngjarja na qenka në Egjipt, në Antares a në Atlantis, ashtu-kështu të gjitha rreth tematikave janë “thurje” e shtjellime imagjinare. Detyra e video-lojërave s’është të merren me vërtetësinë e historisë, por me argëtimin, me zbavitjen… qoftë nevoja dhe duke e “shtrembëruar” historinë, për ta bërë më të bujshme, më interesante.
***
Sidoqoftë, duke marrë parasysh dimensionin artistik, ndoshta video-lojërat sot janë dhe një lloj ekspozimi i artit digjital. Dihet se Salon-et franceze të artit ishin diç si pararendje e muzeumeve moderne, siç janë Louvre, del Prado, Metropolitan, rrjeti britanik i muzeumeve Tate etj. Tani, në kohën tonë, video-lojërat e ekspozojnë artin digjital globalisht. Artistët digjitalë i ekspozojnë veprat dhe talentin e tyre për audiencat rinore të mbarë botës. (Teknikisht) ndryshe, por ndoshta dhe “njësoj”… siç e bënin dikur vit për vit artistët në Salon-in klasik të Parisit, atëbotë kur muzeumet ende ishin në “pelena” të organizimeve.
Duke filluar nga v. 1667 e deri në fillim të shek. XX, prodhimi artistik në Francë kontrollohej nga “akademitë”, të cilat organizonin ekspozita zyrtare të quajtura “Salon”. Në botën perëndimore, për rreth 150 vjet, nga rreth 1750 e deri në v. 1900, Salon-i ishte ndoshta eventi më i madh vjetor rreth artit, eventi më madhështor artistik i mbarë botës
Për cilëndo video-lojë dhe për akëcilin projekt filmik të jetë fjala, ardhja në jetë mundësohet nga strukturat e organizuara hierarkike të mijëra artistëve digjitalë. Video-lojërat dhe filmat me buxhetin qindra-milionësh vijnë në jetë me strukturimin e dhjetra / qindra studiove. Ja pse, cilido produkt i tillë, përveç tjerash ndoshta është dhe një lloj “ekspozimi” (i artistëve). Tekefundit audiencat janë masive, të shtrira globalisht, dhe gjuha artistike (e artistëve), në një mënyrë a tjetër e arrin disi “vetëshpalosjen”, i kapë “antenat” e audiencave.
Sot kualiteti artistik i video-lojërave është mahnitës, aq shumë tabllo dhe portrete karakteresh (personazhesh) vijnë në jetë nëpërmjet mediumit digjital (njësoj siç vinin dhe me mediumet klasike, për shekuj me radhë). Një video-lojë do t’thotë me qindra konceptesh nga artistë të ndryshëm të mbidhen në një vend. Si produkt “kompakt” video-loja e përfaqëson koleksionin përfundimtar të koncepteve segmentare artistike.
Dhe si “koleksion” i artit, video-loja gjithashtu mund të ofrojë një pasqyrë rreth filozofisë krijuese, si dhe të zhvillimit prapa “kulisave” (të produktit në fjalë). Njësoj siç ndodhë, bie fjala dhe me “kulisat” e akëcilës ekspozitë, të cilitdo artist a grup artistësh, në një galeri a muzeum. Pra, në fund i kemi të gjitha imazhet si interpretime përfundimtare të koncepteve dhe të gjitha tabllot finale “të qepura” së bashku në një vend.
Është interesante të shohësh një cilësi të artit të mirëfilltë në video-lojërat e sotme, s’ka si i shmangen njeriut portretet e personazheve, botët e konceptuara të Egjiptit, të Greqisë së lashtë, imazhet ose grafikat aq cilësore. Ndoshta as portretet e Luigj-ave të Francës s’janë punuar më bukur (nga ata piktorët e klasikave).
Andaj desha ta “prek” sadopak faktin që (si shembull “Origins”, “Odyssey” e të tjera po ashtu) ndoshta nuk janë vetëm video-lojëra, përveç se janë lojëra, përveç se frekuentojnë me audiencat aneskaj botës, ndoshta secila prej tyre është gjithashtu një koleksion i artit digjital, një “ekspozim” i artit digjital!
Mund ta shtrojmë pyetjen fare lehtë – çfarë ka diç më tepër në tabllot e piktorit të madh të akademizmit francez, bie fjala të Bouguereau, apo të “orientalistit” të famshëm Gerome?
Ndoshta kualiteti i “tabllove digjitale” të sotme nuk ngelet me asgjë mbrapa, krahasuar bie fjala, me tabllot e krye-orientalistit Gerome, dhe me pikturat e të gjithë klasikëve. Tekefundit, tani meqë e thënë nga unë vetë, s’e shoh asfare si thënie të “fryer”, por reale. Artistët kanë nevojë të “ekspozohen”, jo vetëm Delacroix e Gerome, por dhe qindra artistë klasikë “duhej” të defilonin salon-eve të Parisit për t’i ekspozuar veprat e veta.
Sepse e tillë ishte koha, sot s’ka “Salone” të bujshme për ta zgjuar botën nga gjumi sa u përket trendeve dhe prurjeve artistike, mirëpo sot njësoj (dhe “ndryshe” njëkohësisht)… video-lojërat, dhe projektet qindramilionëshe të Hollivudit e “prekin” qetas audiencën e mbarë botës. Dhe thuase as që e kemi “idenë”, sikur s’ia dalim ta “konceptojmë” dot ndryshimin e botës : )
***
“Assassins Creed – Origins” dhe “AC – Odyssey” janë video-lojëra të zhanrit aventuresk, zhvilluar nga Ubisoft (Montreal, Kanada), “Origins” qe publikuar në mbarë botën, në v. 2017. Sipas Ubisoft, “Odyssey” do të publikohet në Tetor të 2018. Drejtorë Artistikë : Raphael Lacoste, Hugo Deschamps / Konceptualizimi : Martin Deschambault, Eve Berthelette / Modelimi : Nicolas Gaffiero, Marcus Leal, Stephane Barbin, Luc Veillette, Benjamin Basso-Bert.
