(sguraziu – ars poetica, sht 23)
Haremi – Hapësira e shenjtë dhe e paprekshme
Në kuptimin “zyrtar” të Portës së Lartë, termi “harem” (i cili rrjedh nga arabishtja, “haram”) pretendonte të nënkuptonte diç si “hapësirë e shenjtë dhe e paprekshme”. Sa ishte hapësirë e shenjtë… s’e kemi idenë. Por se ishte hapësirë e paprekshme, hapësirë e izoluar me shekuj, hapësirë skajshmërisht misterioze, kjo qëndron jashtëzakonisht.
Sidoqoftë, akoma pa ia filluar, diç di “parashtesë” sqarimtare:
Për mua, si ndihmë kyç rreth artikullit të sotëm (sa i përket pallatit Topkapi), mbase do ishin fjalët e Dr. H. C. Cimilli. Anise dhe ekspertiza e historianëve të Bilkent University, si referencë autoritare, do ishte e mjaftueshme, kuptohet dhe kjo.
Mirëpo gjithashtu kuptohet se kjo punë do kërkonte shumë kohë. Referencat universitare ashtu-kështu vuajnë nga ai “zinxhiri” i gjatë i biblio-saktësisë, vuajnë nga ai bukinizmi marramendës.
Dihet, as vërtetësitë as njohuritë s’janë absolute, përndryshe asnjë libër i ri s’do e shihte dritën, universitetet do i gozhdonin njohuritë nëpër mure, do i vënin nëpër aso kornizash të florinjta (ndoshta njësoj si pikturat famoze të muzeumeve), do i kornizonin, do i stilizonin me lloj-lloj xinglamingash, do i siguronin pas xhamave, do i ruanin si Mona Lizat, pastaj profesorët s’do kishin dhe aq shumë punë, do vdisnin nga mërzia, do ia krisnin gjumit.
Në realitet, historia s’ka lidhje fare me profesorllëkun, as me universitetet, e vërteta rreth “hesapeve” të historisë di t’jetë mjaft jostabile si vërtetësi. Madje shpesh pasiguria rreth vërtetësisë i shkakton të gjitha gjatësitë bibliografike të universiteteve, sikur dhe gjatësitë historiko-bukiniste : )
Natyrisht, disa gjëra varen nga “përspektivat”, gjatësia s’ka gjë të keqe në vete, por ja që dashtas-padashtas kushtëzohet me vite e vite studimore. S’shoshiten lehtë 400-500 vite histori, ashtu-kështu historia e pluhurosur. Jo shkencë ekzakte por diç si mugëtirë merimangash (historitë gjithmonë të pluhurosura, apo jo). Desha të them, meqë s’jam mirëfilli as historian as profesor, s’është se kam ndërmarrë ndonjë “studim esktensiv” rreth haremit. Gjithmonë provoj të mësoj aq sa më intereson të di për vete – garant nuk di aq sa do duhej të dija.
Anyway… jo se “haram” por s’është nevoja të di diç më shumë rreth haremit : ) Andaj le t’jenë fjalët e Dr. Cimilli diç si “bosht” i sigurisë për saktësinë – rreth të cilave fjalë vërtiten fjalët dhe referencat e mia sot.
(ngjitur)
Ludwig Deutsch (1855-1935) – Roja e Pallatit, 1892, dhe – Roja Nubiane, 1895 (2 piktura, në dy rastet fjala është për rojat e haremit, për eunukët e specializuar enkas për këtë punë, për eunukët profesionalë e që të cilët zakonisht do ishin me prejardhje “nubiane” (afrikane), Nubia ishte një rajon në Afrikë, besohet të ketë ekzistuar rreth v. 3800-4000 pes., rajoni hipotetik i Nubisë sot do i binte në Egjiptin e epërm dhe në veriun e Sudanit.
– – –
John Frederick Lewis (1805-1876) – “Jeta në Harem, Konstantinopojë“, 1857 (dmth. në Stamboll, ndoshta pikërisht në pallatin Topkapi, për të cilin e kemi fjalën në artikullin tonë, Konstantinopoja qe pushtuar në v. 1453 nga Sulltan Mehmet “Pushtuesi” – ashtu i qe vënë nofka, Pushtues) dhe piktura tjetër e Lewis “Jeta në Harem, Kajro” (dmth. në Egjipt, shih… ndoshta s’përjashtohet mundësia që fjala t’jetë pikërisht për haremin e Muhamed Ali Pashait, atij shqiptaro-kapedanit, të përkëdhelurit të Sulltanit, fare lehtë mund t’ketë qenë dhe ai haremist fort i zoti, tekefundit Ali Pashai i Janinës e kishte haremin aq të famshëm, vetë Hygoi e pati lavdëruar, vetë ai Bajron-poeti i hijshëm vërtitej andejpari, thuase s’kishte bukuroshe në Angli, në Evropë e në Itali, ia mësynte pikërisht tek Ali Pashai, herë flinte në sarajet e tij e herë diku në Greqi, rrallë e hiç ndokund në Shqipëri, përse nuk dihet por mbase jashtë pallatit të pashait shqiptaret s’ia varnin dhe aq, o shtireshin gjoja ende s’kishin dëgjuar për të, o vërtet s’e njihnin : )
(sguraziu – ars poetica, sht 23)
…kësaj radhe vetëm ca foto përcjellëse (për artikullin në gatitje e sipër) – sëshpejti dhe një artikull modest si përmbledhje lidhur me pallatin shekullor ose kompleksin “Topkapi”, lidhur me kompleksin perandorak të Stambollit, duke qenë famoz e mbretëror, royalistik e madhështor, dhe njëkohësisht duke e patur haremin “sekret”, për pothuaj 400 vite dhe me afro 400 dhoma, sipas meje padyshim i takon të quhet pallati më famoz i historisë : )
…ishte Harem i Ndaluar rreptësisht, ashtu-kështu dhe vetë termi “harem” (nga arabishtja “haram”) na i përkujton “ndalesat, restriksionet, sekretet, frikërat, dyshimet, paragjykimet” etj. mirëpo i njëjti pallat ku sorollateshin të burgosura me qindra konkubina të Avrupës dhe të Azisë, i njëjti Topkapi-pallat i ruante dhe shpatat e Pejgamberit Muhamed, çelsin e Qabes, njërin nga dhëmbët e tij (në një betejë Muhamedi i pati humbur 2 dhëmbë), e ruante dhe ende e ruan dheun nga varri i tij, dheun e Mekës etj. këso gjësendesh të shenjëta…
…sidoqoftë, mbretërit e Kinës e kishin Qytetin e Ndaluar, Franca e kishte Pallatin e Versajës, në Vjenë e kishin Pallatin Hofburg, Londra e kishte dhe ende e ka Pallatin Buckingham, madje dhe presidentët e ShBA e kanë Shtëpinë e Bardhë… etj etj… dhe kështu osmanlinjtë e kishin Pallatin Topkapi, ishte shtëpia e sundimtarëve, ishe edhe=edhe, em presidenca em rezidenca e sulltanëve të Perandorisë, rezidenca e rrethit të tyre familjar-haremistik për gati 400 vjet, shkurt pakashumë njësoj siç dhe Shtëpia Moderne dhe e Bardhë e gëzon statusin e dyfishtë rezidento-presidencial : )
***
[ fotot: Rose Palmer, Dick Osseman, Bilkent University, Topkapi Museum ]
