s. guraziu – ars poetica, Sh 2018 – koment
…në Kuran, Korbi ishte krijesa që e mësoi vrasësin e parë të njerëzimit, Kabilin si duhej ta varroste viktimën e parë (njerëzore), vëllain e vet (Kabili e ndërmori hapin e parë “kriminal” të njeriut duke e vrarë vëllain, Habilin) – në storiet pararendëse, psh. në Biblën hebraike Korbi ishte shpendi si specia e parë që përmendet – në “Gjenezis”, pas përmbytjes së madhe Noe e lëshon një korb nga Arka për testimin nëse niveli i ujërave kishte rënë…
/ Shtatë vasha u çuen peshë / kur ngjyra e korbit fluturoi / përmbi shtyllën e jetës: / sqepi i dukej i verdhë, gati i bardhë / mes pendlave të zeza / … / nën karmat e vendit tim / po s’erdhët ju, vasha, / kur të zbardhen pusat e ujit / në lumë përpara agimit, / ngurzohen edhe duert e foshnjeve / në palaré. /
[ Martin Camaj (1925-1992) – “Motiv i vjetër në kthim” ]
Simboli kyç i poezisë së Camajt – “Korbi”! Thjeshtësia poetike pothuaj mahnitëse, e megjithatë aq e fuqishme, poetikja sikur vetëshpaloset dhe qartësohet me ndihmën e derivateve simbolike (ngjyra e korbit, trazimi i shtatë vashave, shtylla e jetës, plafat e murmë, karmat e vendit tim, pusat e ujit, ngurëzimi i doçkave foshnjore).
Nëse diç veç e ka thjeshtësinë e vet, sikur s’ka pse “thjeshtësohet” vetë thjeshtësia tutje Thuase as nuk nevojiten interpretimet, fjalët do ishin të tepërta. Shkapuritja tutje e “thellësisë simbolike” thuase do ishte fare e panevojshme, diç e tepërt, sikur shpjegimet teknike do ia prishnin “qetësinë” e rehatinë harmonike poezisë.
Mirëpo mbase nuk rëndohet gjë nëse : ) shtohet ndonjë diç për vetë “simbolin”, në kët rast të poezisë së Camajt sikur s’ka nevojë të interpretohet “thjeshtësia poetike” por mund të shtohet ndonjë fjalë për simbolin, për “korbin” si subjekt mitik, si subjekt jashtëletrar !
***
Për shkak të puplave të zeza, të krrokamës së egër dhe për faktin e të ushqyerit me coftina, me krijesa të ngordhura, korbi prej kohësh është konsideruar si një zog ogurzi. Si shpende që ushqehen me kërma, korbat prore janë “ndërlidhur” simbolikisht me vdekjen, si “shpirtra të humbur”.
I hasim në mitet e shumë popujve të lashtësisë. Përmes legjendave si “referencë” ndoshta korbi na vjen që nga kur njeriu nisi të dinte për veten. Sipas Karl Narr, karakteristikat e besimeve të hershme të njerëzve primitivë vazhdonin sipas “traditës”, por dhe gradualisht qenë transformuar në periudhat proto-neolitike e neolitike. Ai thotë se konceptet animaliste shpesh i merrnin përmasat e një kulti të vërtetë. Kafshët janë konsideruar si përshfaqje hipostazore të qenieve më të larta (hyjnore), psh. në shamanizmin (neolitik) shqiponja dhe korbi qenë bërë shumë të rëndësishme – thotë Narr.
Nga mitologjia greke na është e njohur se korbat janë simbol i fatit të keq, ishin të lidhur me vetë Apollonin, njërin nga hyjnorët më të respektuar të mitologjisë – të “zezën” e korbave e kemi nga ai. Korbat shërbenin si korrierë të perëndive nga, dhe për në botën e të vdekurve.
Apolloni e përdorte një korb të bardhë për ta “spiunuar” të dashurën Koronisa. Ajo ishte njëra nga të dashurat e tij (sepse ai dëshironte ashtu), por në fakt ajo veç ishte e zënë. Tekefundit zemra e saj s’kishte “vend” për Apollonin.
Spiunimi i tij ishte i “padrejtë” (le që i shkilte të gjitha normat e privatësisë, por madje dhe ato të dashurisë – dihet se parakushti i parë në dashuri është besimi, Apolloni sikur pati harruar ta “vriste” mendjen në këtë drejtim : )
Ai e pati shpërfillur një fakt fare të thjeshtë; pasi larg qoftë… Koronisa s’ishte e “lazdruar”, më parë ishte ai vetë një lazdrush i pandreqshëm, ajo thjesht s’pati mundur t’i rrinte besnike, pasi zemra e saj rrahte për dike tjetër. Ajo madje do t’pajtohej pastaj dhe me vdekjen, si ndëshkim i “drejtë” mitologjik.
Historiani dhe filozofi grek Straboni dëshmon që Koronisa rregullisht shkonte të lahej në liqen, i pëlqente të lahej dhe kështu bukuria e saj i pati rënë në sy Apollonit. Me ta parë (mbase tinëz nga shkurret, ashtu nudo derisa ajo lahej) djalosh-valentiniani qe dashuruar gjer në veshë. Si perëndi që ishte natyrisht e lehtë ta “mashtronte” dhe do t’flinte me të.
Sidoqoftë herët a më vonë do t’i duhej të ikte për punët e veta, diku në Delf. Ndarjet kurrë s’janë të mira, e sidomos nëse Koronisa kishte kohë që veç kishte ngelur pa zemrën (zemrën e saj e pati “vjedhur” një bukurosh tjetër – kot shtirej Apolloni sikur s’dinte, sikur gjoja “dyshimtar i pafajshëm”, ai i dinte mirë gjërat, përndryshe s’do ishte perëndi).
Pra me të ikur në Delf, veç e pati angazhuar korbin bardhosh, “spiun-bardhin”, që të mbante një sy mbi të. Ndërsa Koronisa, edhe pse tashmë shtatzënë me Apollonin, do t’i hidhej në krahë dashurisë së vërtetë, bukuroshit Iskis. Sepse padyshim ajo e donte shumë, s’kishte si të ndodhte ndryshe.
Kur korbi e solli lajmin se ajo e kishte “tradhtuar”, zemërimi i Apollonit sikur e ngrysi gjithë Delfin. Nga marazi e mallkoi dhe vetë korbin e ngratë, meqë – sipas gjykimit të tij – s’kishte ndërmarrë gjë ta parandalonte “tradhtinë”. Eh, të dashuruarve gjithmonë iu mjegullohet arsyeja, ç’mund të bënte një korb i gjorë përveç se ta lajmëronte, përveç se ta kryente devotshëm detyrën e spiunllëkut. Mirëpo tashmë vonë, zemërimi apollonian do t’ia bënte “shkrumb” puplat e bardha, do t’i kthente në pis të zeza. Ishte pra zemërimi i Apollonit, dhe që nga atëherë… që nga zanafilla e mitit do t’i njohim korbat si shpendzezë me ato krrokamat e trishtimit.
Edhe mitologjia “analoge” romake na flet në të njëjtën “linjë”, sipas Ovidit në “Metamorfozat” e tij, Apolloni i zemëruar e dërgoi motrën e vet, Artemisen (perëndeshën e gjuetisë) për ta vrarë Koronisen jobesnike (sepse ai vetë s’mund ta vriste, aq larg s’mund të shkonte). Shigjetat vdekjeprurëse të perëndeshës Artemisa e goditën të ngratën Koronisa, ajo s’duhej ta kishte hidhëruar vëllain binjak, të vetmin vëlla që kishte Artemisa.
Mitologjia thotë se Koronisa qe pllakosur nga pendimi, pati dhënë shpirt e pajtuar se ndëshkimi me vdekje ishte i drejtë. Mirëpo e pati shprehur keqardhjen dhe dhimbjen amësore që, së bashku me të, do t’vdiste dhe fëmija i pafajshëm (i biri palindur i Apollonit). Edhe Apolloni do t’pendohej, anise tashmë ishte vonë për ta shpëtuar atë. Derisa ajo në agoni, ai shkoi dhe duke e çarë barkun e saj e nxori në jetë të birin e vet ( s’e përmend kush por Apolloni mund ta ketë kryer kirurgjiken e parë “cesariane” – paçka se ende s’pati qenë i shpikur termi : )
I biri i tij, Asklepiusi do t’bëhej vetë perëndia i Mjekësisë dhe i Shërimit.
Foshnjen e sapolindur Apolloni ia la në besim Kironit, kentaurit fort të mençur, për ta rritur dhe edukuar. Kironi ia mësoi të fshehtat e mjekësisë pa hile, Asklepiusi qe bërë një mjek shumë i aftë, sidomos kur perëndesha Athina ia dhuroi pak gjak të Meduzasë (të gorgonasë së tmerrshme, me gjarpnushëzat si flokë dhe me shikimin që gurëzonte – të vrarë tashmë nga Perseu). Me gjakun e saj si lëng magjik mund t’i ringjallte madje dhe të vdekurit, pa le t’i shëronte të gjallët.
Mirëpo jo gjithkush qe “impresionuar” me magjinë e tij, ngjallja e të vdekurve Zeus Krye-zotit s’i pëlqente asfare Kishte frikë se kjo magji e fuqishme e Asklepiusit do ta rrezikonte “rendin botëror” ose mbarëvajtjen e qenësisë. Si ndërhyrje gjoja largpamëse strategjike, Zeusi do ta vriste Doktorin e mitologjisë, thjesht me një rrufe diku nga retë olimpiane. Apolloni, si baba + si perëndi që ishte, do të hakmerrej për të birin duke i vrarë ciklopët. Kjo “pikë” e dobët zeusiane do ta detyronte Krye-zotin e Olimpit që ta zhbënte vrasjen e vet, dhe dmth. rishtas ta kthente në jetë Asklepiusin.
Ja pse njerëzimi, përunjësisht… e përjetësisht i ngelet mirënjohës mitologjisë, përndryshe si do shëroheshin njerëzit, si do ia bënim vallë për sëmundjet, ç’do bënim pa industrinë e paskajshme farmaceutike, pa shkencat moderne të mjekësisë, pa një milion veglat e avancuara të teknologjisë mjekësore!
Në mitologjinë germanike perëndia Odin shpesh shoqërohej nga korbat, saherë përshkruhej pothuaj gjithmonë i shoqëruar nga korbat, ose shfaqeshin si “simbole” nëpër imazhet e grafikat. Sikur dhe në atë skandinave Odinit i përshkruhen dy korba tek i shërbejnë si sytë dhe veshët e tij. Në folklorin suedez korbat ishin diç si fantazma njerëzish të vrarë, të ikur “matanë” pa varrime dhe pa ritualet e krishtera.
Në folklorin e mëvonshëm dhe në përrallat gjermane korbat ishin “shpirtra të mallkuar” – ndërsa nënkuptohet që “mallkimi” si dënim “realisht” mund te ipej vetëm nga perënditë (njësoj si në mitologjinë greke).
Në mitologjinë irlandeze korbat kishin të bënin me luften e me fushebetejen, me parandjenjat e me ankthin e duelit luftarak.
Korbi ishte shpendi si specia e parë që përmendet në Biblën hebraike. Në “Gjenezis”, pas përmbytjes së madhe Noe e lëshon një korb nga Arka për të testuar nëse niveli i ujërave kishte rënë. Korbi përmendet dhe në Kuran. Për nga vjetërsia storiet e Biblës hebraike (dhe atyre të krishtera) u paraprijnë versioneve të shumë figurave e të ngjarjeve të Kuranit.
Sidoqoftë neve na duhej shkurtazi një detaj i “vëllavrasjes”. Sipas të gjitha Biblave dhe sipas Kuranit, dy djemtë e Ademit (Adamit) dhe Havës (Evës) ishin Kabili dhe Habili (ose dmth. Kaini dhe Abeli). Më shkurt, pra sipas religjioneve abrahamike, Kabili (Kaini) ishte personi i parë i lindur mbi tokë, dhe vrasësi, krimineli i parë i botës.
Ndërsa i vëllai, Habili (Abeli) do ishte personi i parë të vritej, të vdiste si viktimë e krimit. Dy vëllezër të vetëm mbi tokë, por prapavija “universale” e mesazhit ose e rrëfimit na flet se duhej të kishte konflikt mes tyre. Konflikti vëllazëror u thellua aq shumë, aq sa Kabili e ndërmori hapin “kriminal” për ta vrarë vëllain e vet. Krimi ndodhi, vrasja u kthye në fakt, nuk mund të zhbëhej…
Dhe Kurani këtu e përmend Korbin si krijesë që e mësoi vrasësin, Kabilin se si duhej ta varroste viktimën, vëllain e vet.
***
Populli ka mjaft thënie e metafora lidhur me korbat, njëra nga metaforat është ajo e vetëvlerësimit obligativ, e vetëpëlqimit të natyrshëm, ose e qasjes së lindur “subjektiviste” (si instinkt bazik dhe pafajësisht natyral), psh. njëri nga variantet do ishte: “edhe korbit të vegjlit e vet i duken më të bukurit e botës“!
Martin Camaj